بعد از این که اهداف یک پروژه را تعیین کردیم و برنامهریزی در مورد چارچوب تحقیقاتی خود را مشخص نمودیم، باید در مورد تکنیک و روش تحقیقی خود تصیمگیری کنیم. روش تحقیق انتخابی ما، باید به بهترین وجه در خدمت اهداف پروژه باشد و نتیجه مناسبی را ارائه دهد. در این مقاله با بهترین و رایجترین روشهای تحقیق در تجربه کاربری (UX) آشنا میشویم تا با آگاهی بیشتر، روش مناسب خود را انتخاب نماییم و بهتر به اهادف پروژه دست یابیم.
تحقیق UX چیست؟
به مجموعهای از شیوهها و استراتژیها که برای داشتن یک دید کلی از نیازهای کاربران و درستی کارهای اجرا شده انجام میشوند تحقیقات تجربه کاربری گفته میشود. در این تحقیقات بررسی میشود که کاربران ما آیا از عملکردهای گوناگون ما راضی خواهند بود و یا از عملکرد ما در یک زمینه راضی هستند. تحقیق UX روشهای گوناگونی دارد که میتواند به وسیلهی مواردی همچون انجام انواع تستهای کاربری، انجام مصاحبههای یک به یک با کاربران و بررسی کارکردن تمرینی آنها با محصولات و همچنین ایجاد پروفایلهای کاربری برای کاربران انجام شود.
تجزیه و تحلیل این روشها به طراح کمک بزرگی در اطمینان داشتن از این که در مسیر درستی کار میکند خواهد کرد. او در این تحقیقات در مییابد که چگونه بر اساس نیاز کاربر کار کند و یا چگونه اقدامات خود را در جهت رضایت کاربر اصلاح کند.
دستهبندی روشهای تحقیق UX
یادگیری هر چه بیشتر در مورد کاربران و نیازهای آنان، پایه و اساس UX است. برای جمعآوری اطلاعات کاربران، روشهای تحقیقاتی مختلفی وجود دارد که به جهت عملکرد بهتر پروژه، باید با این تکنیکها و روشهای رایج آشنا شویم و در طول ایدهپردازی تا راهاندازی پروژه و حتی بعد از آن نیز، از آنها استفاده کنیم.
دو روش اصلی برای تحقیق در تجربه کاربری وجود دارد که هر کدام، شامل مجموعهای از ابزارهای تحقیقاتی میشود. این دستهبندی بر اساس این که، چه کسی تحقیقات را انجام داده و چه نوع اطلاعاتی جمعآوری شده است، صورت میگیرد. در روش اول، تحقیقات اولیه و ثانویه (Primary and Secondary Research) به عنوان تحقیقاتی که ما انجام دادهایم و یا این تحقیقات توسط شخص دیگری صورت گرفته است، متمایز میگردد.
تحقیقات اولیه: این تحقیقات توسط تیم UX، صرف نظر از تعداد نفرات تیم، صورت میگیرد. تیم، این اطلاعات را از طریق مکالمات مستقیم و تعامل با کاربران جمعآوری میکند و برای این منظور از ابزارهای تحقیقاتی نظیر: مصاحبهها، مشاهدات، نظرسنجیها و مطالعه تستهای قابلیت استفاده بهره میگیرد.
تحقیقات ثانویه: در این تحقیقات از اطلاعات منابعی که توسط اشخاص دیگر جمعآوری شده است مانند : کتابها، مقالات، مجلات، وبسایتهای آماری دولتی و یا خصوصی، روزنامهها و… استفاده کرده و برای بهبود پروژه اقدام مینمایند.
در روش دوم که بر اساس اطلاعات جمعآوری شده دستهبندی میگردد، بین این دادهها تمایز قائل میشویم و آنها را به صورت دادههای کیفی و دادههای کمی (Qualitative and Quantitative Data) تقسیمبندی میکنیم. دادههای کیفی، اطلاعاتی هستند که از طریق گفتگو جمعآوری شده و نیاز به تحلیل و سازماندهی دارند. از طرف دیگر دادههای کمی، اطلاعاتی را به صورت اعداد، کمیت، وزن و اندازهگیری ارائه میدهند. اطلاعات و دادههای جمعآوری شده به این روش، منجر به تحقیقات کیفی و کمی میشوند.
به طور کلی، ترکیبی از روشها و ابزارها برای انجام تحقیقات UX، مورد استفاده قرار میگیرد؛ بنابراین مصاحبهها هم میتوانند اولیه و ثانویه و هم کیفی باشند. با این حال، درک و توجه به تفاوتهای اطلاعات جمعآوری شده، از طریق هر ابزار و روشی مهم است. برای مثال، مصاحبهای که با کاربر توسط تیم UX از طریق تحقیقات اولیه انجام میشود، نسبت به مصاحبهای که به صورت تحقیقات ثانویه صورت میگیرد، میتواند نتایج متفاوتی را رقم زند.
تحقیقات کیفی (Qualitative Research)
تحقیقات کیفی شامل تمام اطلاعاتی است که ما از طریق مکالمات، مشاهدات و بازخوردهای کاربرانمان جمعآوری میکنیم. هدف ما در تحقیقات کیفی، درک نیاز کاربران، انگیزهها، نقاط عطف، رضایت و عدم رضایت، اهداف و انتظاراتشان میباشد. اطلاعات کیفی از طریق تماس مستقیم با کاربران قابل جمعآوری میباشند و بر اساس آنها میتوانیم روندها، مشکلات و علل آنها را درک کنیم. در واقع در تحقیقات کیفی ما به دنبال چرایی رفتار کاربر هستیم و با کشف و تجزیه و تحلیل رفتار و احساسات کاربر به سمت بهبود پروژه پیش میرویم. برای مثال : چرا کاربر به درخواست برای اقدام (Call To Action) در صفحه اصلی وب سایت شما توجهی نکرد؟ احساس کاربر هنگام مرور وب سایت شما چه بود؟ نظر کاربر در مورد شیوهی نمایش اطلاعات در وب سایت شما چیست؟
تحقیقات کمی (Quantitative Research)
در تحقیقات کمی UX، ابتدا با توجه به فرضیه ساخته شده، دادهها و اطلاعات عددی را تجزیه و تحلیل میکنیم و در صورت عدم انطباق، فرضیه را تغییر میدهیم و پس از بررسی مجدد، تصمیمات لازم برای بهبود را اتخاذ میکنیم. در تحقیقات کمی، همهی دادههای قابل اندازهگیری شامل: جرم، درصد، وزن، معیارها و اعداد را جمعآوری کرده و بررسی مینماییم. همچنین در تحقیقات کمی، ما اغلب به دنبال جواب سوالاتی نظیر چه مقدار و چه مدت میگردیم و اطلاعات کمی را، از طریق پیمایش در مقیاس بزرگ تجزیه و تحلیل میکنیم.
ابزارهای مختلف تحقیق در UX
روشهای تحقیق در UX، در واقع روشهایی برای به دست آوردن بینش و آگاهی در مورد کاربران، رفتارها، انگیزهها، اهداف و نیازهای آنهاست. بدین منظور میتوان از روشهای مختلف تحقیق کاربر (User Research) برای شناسایی چالشها و فرصتها، جهت بهبود تجربه کاربری استفاده نمود. تکنیکها و ابزارهای مختلفی برای تحقیق در UX وجود دارد که در زیر به آنها اشاره میکنیم :
- مصاحبههای کاربر (User Interviews)
- مطالعات میدانی (Field Studies)
- گروههای متمرکز (Focus Groups)
- مطالعه خاطرات (Diary Studies)
- نظرسنجی (Survey)
- مرتبسازی بر اساس کارت (Card Sorting)
- تست درختی (Tree Testing)
- تست قابلیت استفاده (Usability Testing)
- تست پنج ثانیهای (Five-Second Testing)
- ردیابی چشم کاربر (Eye Tracking)
معرفی برخی از ابزارهای تحقیقات کیفی در UX
راهها و ابزارهای خاصی در تحقیقات کیفی، برای درک نیازها، عواطف و احساسات کاربران وجود دارد که در زیر به معرفی برخی از آنها میپردازیم:
- مصاحبههای کاربر (User Interviews)
مصاحبهها یکی از محبوبترین روشهای تحقیق اجتماعی هستند. در مصاحبه معمولا گفتگوی محقق و پاسخدهنده بر یک حوزه خاص تمرکز دارد و در مورد موضوعی کاملا تعریف شده به پرسش و پاسخ میپردازند. این روش به دلیل آزادی محقق برای پرسیدن سوالات، جهت عمیقتر شدن بر موضوع و همچنین آزادی شرکتکننده در جوابدهی و ایجاد یک مکالمه طبیعی، محبوبیت پیدا کرده است. مصاحبه با کاربر که یک ابزار جهانی برای تحقیق به شمار میآید، امکان درک بیشتر و آگاهی از تجربه کاربر را فراهم کرده و به شناسایی الگوهای رفتاری و ثبت نظرات کاربران کمک میکند.
- تست قابلیت استفاده (Usability Testing)
این روش تحقیق به این صورت است که در آن، یک نمونه اولیه در اختیار کاربران قرار گرفته تا کار کنند؛ سپس واکنشهای احساسی، رفتار، نظرات و اقدامات آنها را درهنگام استفاده از نمونه اولیه، به دقت زیر نظر میگیرند و ثبت مینمایند. با تحلیل و بررسی مشاهدات و اطلاعات به دست آمده، در صورت نیاز، تغییراتی را به جهت بهبود نمونه اولیه اعمال میکنند. تست قابلیت استفاده را در هر مرحله از پروژه میتوان انجام داد زیرا هدف اصلی آن فهمیدن این مطلب است که کاربران چه چیزهایی را دوست دارند؟ با چه مشکلات و موانعی برخورد میکنند؟ چگونه آنها را حل میکنند؟ آیا اصلا قادر به برطرف کردن این موانع هستند؟
- گروههای متمرکز (Focus Groups)
ابزار گروههای متمرکز یک روش تحقیق کیفی است که در آن گروه کوچکی از افراد را گرد هم میآورند تا در یک محیط مناسب به گفتگو بپردازند و به سوالات پاسخ دهند. این گروه با توجه به ویژگیهای موضوع مورد بررسی، از پیش تعیین میشوند و سوالاتی نیز برای روشن شدن موضوع، طراحی میکنند. مشاهدات به دست آمده از پویایی گروه، پاسخهای آنان به سوالات و نیز زبان بدنشان میتواند در تصمیمگیریها و تحقیقات آینده، تاثیرگذار باشد. ابزار گروههای متمرکز، میتواند بازخورد ظریف و طبیعیتری نسبت به مصاحبههای فردی ارائه دهد و همچنین سازماندهی آن راحتتر از پرسشنامهها و نظرسنجیهای بزرگ است.
معرفی برخی از ابزارهای تحقیقات کمی در UX
در این قسمت به طور خلاصه چند ابزار و روش مورد استفاده، هنگام تحقیق کمی در تجربه کاربری را معرفی میکنیم:
- ردیابی چشم کاربر (Eye Tracking)
به کمک این روش تحقیق، ما میتوانیم بفهمیم که کاربر به کجا نگاه میکند، به چه ترتیب صفحه را اسکن میکند، به کدام بخش نگاهش بیشتر جذب میشود و چقدر طول میکشد تا قسمتهای مختلف صفحه را بررسی کند. در طول تحقیق با این ابزار، میتوانیم بخشهایی از پروژه که نادیده گرفته شده است را تشخیص دهیم و برای رفع مشکلات آن اقدام کنیم. مزیت این ابزار این است که میتوانیم رفتار ناخودآگاه کاربران را بررسی کنیم و با قطعیت بیشتری در مورد نقاط قوت و ضعف پروژه تصمیم بگیریم. اما در عمل این روش به دلیل هزینه بالای آن، کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از نقشههای حرارتی با توجه به هزینه بسیار ارزانتر آن، جایگزین مناسبی محسوب میشود. این نقشههای حرارتی بر حرکات و کلیکهای موس تکیه میکنند و میتوانند قسمتهایی از صفحه، که بیشترین ترافیک را دارا میباشند، نشان دهند.
- مرتبسازی بر اساس کارت (Card Sorting)
با استفاده از این ابزار تحقیق، قادر خواهیم بود که انتظارات کاربر را در ارتباط با سازماندهی و گروهبندی اطلاعات سایت تشخیص دهیم و با در نظر گرفتن آنها، رابط کاربری مناسبتری را ایجاد نماییم. این تحقیق شامل دستهبندی و مرتب کردن کارتهایی به عنوان مثال از نام محصولاتی که قرار است در سایت قرار گیرد، میباشد. در واقع در این روش از کاربران خواسته میشود تا کارتها را بر اساس شباهتهایی که میبینند، گروهبندی کنند و سپس این گروهها را نامگذاری نمایند. در نهایت، این تحقیق به ایجاد یک سایت با ساختار قابل درک و مرتب شده، منجر خواهد شد.
- نظرسنجی (Survey)
پرسشنامهها و نظرسنجیها، یکی دیگر از ابزارهای تحقیقاتی هستند که با کمک آنها میتوانیم دادهها را از گروهی از شرکتکنندگان جمعآوری نماییم و اطلاعات معناداری را به دست آوریم. این دادههای کمی، با در نظر گرفتن حجم پاسخها و نظرات به دست میآیند و قابل تحلیل و بررسی میباشند.
نتیجه گیری:
آشنایی با روشهای تحقیق در UX، میتواند به مشخص کردن رویکرد تیم کمک کرده و کارآمدی آن، در جمعآوری اطلاعات را افزایش دهد. تصمیمگیری در مورد این که از چه روش تحقیقی استفاده شود، تا حد زیادی به منابع در دسترس تیم UX، بستگی دارد. قابل ذکر است که در طول پروژه، برخی از روشهای تحقیق اعم از : کمی، کیفی، اولیه، ثانویه را میتوان با هم ترکیب کرد؛ یا میتوان از ابزارهای تحقیقاتی متفاوتی نظیر: تست درختی، مطالعات میدانی، مصاحبه، نظرسنجی، گروههای متمرکز و… بهره برد.